Kars âşık müziği kapsamında segâh makam dizisine benzerlik gösteren âşık havaları üzerine bir inceleme

Abstract

Türkler, yaşamlarının büyük bir bölümü boyunca göçebe yaşam biçimini benimsemiş, varlığını sürdürdüğü her coğrafyada kültürünü yaşatmış ve karşılaştığı kültürlerle de etkileşim içerisinde olmuştur. Türklerin koruduğu ve günümüze değin sürdürdüğü en önemli kültür olgularından birisi de sözlü kültür geleneğidir. Âşıklık geleneği ve onun icracısı olan âşıklar sözlü kültür geleneğini usta-çırak ilişkisiyle aktararak Türk halk edebiyatının yanında Türk müzik kültürüne de adeta muhafızlık yapmışlardır. Türk kültüründeki âşıklık geleneğinin Anadolu’da ilk olarak Türklerin 1064 yılında Kars-Ani şehrine girmesiyle görüldüğünü söylemek mümkündür. Bir başlangıç noktası olması ve bu geleneği özümsemesi hasebiyle Kars şehri günümüzde de âşıklık geleneğinin tüm olgularını koruduğu ve aktardığı bir şehir durumundadır. Âşıklık geleneğinde söz unsuru kadar müzik unsuru da önemlidir. Âşık ürünleri ezgiyle ve bir çalgı eşliğiyle icra edilir. Kars âşıklık geleneğinde eserler konulardaki içeriğe, olaylara, kişilere vb. durumlara göre farklı ezgi kalıplarında icra edilir ve her biri farklı hava/makam olarak isimlendirilir. Bu araştırmada Kars ili âşık müziği kapsamında kullanılan âşık havaları incelenmiştir. Âşık havaları içerisinden Segâh makam dizisine benzerlik gösteren 30 âşık havası tespit edilmiştir. Bu âşık havaları form, seyir, usul, ses genişliği, geçki, havayı belirleyen unsur, tema ve hikâye açılarından analiz edilmiştir. Analiz sonucunda havaların Eksik Segâh ve Segâh makam dizisine benzerlik dereceleri ve her hava/makamın ayırt edici özelliği ortaya konulmaya çalışılmıştır.