Zeki Müren icrasında arabesk etkilerin “Anlatılmaz Bin Derd İle” isimli hicaz şarkı örneklemi üzerinden analizi

Abstract

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında, Türk müziği geleneğinden gelen bazı ses sanatçılarının arabesk üslubu benimsemesindeki süreci hızlandıran en büyük etken, eğlence sektörünün etkili alanlarından biri olan ve programını değişen müşteri potansiyeline göre dönüştüren gazinolar olmuştur. Gazino programı kendine özgü iç dinamikler üzerinden şekillenirken, sistemi baştan sona değiştiren ve sahne düzeninde yeni konsepti ile adından en çok söz ettiren assolist ise Zeki Müren’dir. Müren, olgunluk dönemlerinde, repertuar tercihleri ve icrasındaki “arabesk” ifadeler kapsamında etkili bir sanatçı olarak Türk sanat müziğivokal icrasına farklı bir boyut kazandırmış, daha esnek bir icra anlayışını benimseyerek gazinolar özelinde yeni bir “stil” getirmiştir.  Müren’in tarz ve vokal icra bakımından kendi alanında kuralları şekillendiren, öncü kimliği de göz önünde bulundurulduğunda, teknik anlamda icrasına yansıyan arabesk etkilerin tanımlanması, toplumda sanat ve sosyoloji etkileşiminin önemini vurgulamak bakımından dikkat çekicidir. Bununla birlikte arabesk müziği sosyolojik anlamda ele alan araştırmalardan beslenen ve bilimsel verilere dayandırılarak oluşturulan bu çalışmada, Zeki Müren’in gençlik yılları ve gazino dönemlerine ait “Anlatılmaz Bin Derd İle” icrasının analizi ile, arabesk üslubun Türk sanat müziği üzerindeki etki alanının örneklendirilmesi amaçlanmıştır.  Süreç içinde, nitel araştırma yöntemi takip edilerek alan taraması ve icra analizi uygulanmıştır. Analiz ve nota transkripsiyonlarının oluşturulması aşamasında oldukça toparlayıcı bir model sunan Gülçin Yahya Kaçar’ın Türk Mûsikîsinde Eser ve İcrâ Tahlîli Yöntemleri adlı kitabından yararlanılmıştır. İcrada yer alan ifade unsurları, Sibelius 6 programı ile notaya alınmış ve bu unsurların sağlıklı şekilde aktarılabilmesi adına, dikkat çeken bölümlerin spektogram görüntülerine yer verilmiştir. Araştırma sonucunda, sanatçının ilk dönem icrasında, gazino versiyonuna ait performans unsurlarından ufak izler dikkat çekerken, gazino versiyonunda ise arabesk üslubun; diksiyon, süslemeler, rubato gibi uygulamalar kapsamında oldukça karakteristik ifadelerle yansıtıldığı gözlemlenmiştir.