Sekülerleşen ritüelin ticarileşmesi: Mevlevî semâsının komodifikasyon, desakralizasyon ve kültürel yozlaşma bağlamında analizi

Özet

Mevlevî semâsı, İslam düşüncesinin tasavvufî ve mistik yönünü temsil eden, sembolik anlamlarla yüklü kadim bir ritüeldir. Semâ, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin öğretileri çerçevesinde şekillenen Mevlevîlik yolunun merkezinde yer alır ve dervişin ilahi aşkla bütünleşme sürecini beden diliyle ifade ettiği, yüksek manevi derinliği olan bir ibadettir. Ancak Türkiye’de özellikle son on beş-yirmi yıllık dönemde, bu ritüelin geleneksel bağlamından giderek uzaklaştırılarak sekülerleşmiş mekânlarda ve piyasa odaklı etkinliklerde sunulmaya başlandığı gözlemlenmektedir. Semâ, artık alışveriş merkezi açılışlarından düğün organizasyonlarına, otellerin turistik gösterilerinden devlet protokol törenlerine kadar uzanan geniş bir yelpazede, adeta bir sahne sanatı performansı gibi sergilenmektedir. Bu durum, semânın kutsallığını zedeleyen ve onu estetik bir gösteriye indirgeyen bir dönüşümü beraberinde getirmektedir.

Bu makale, Mevlevî semâsının seküler alanlarda temsiline odaklanarak, bu dönüşümü komodifikasyon (metalaştırma), desakralizasyon (kutsallıktan arındırma) ve kültürel yozlaşma kavramları çerçevesinde ele almaktadır. Baudrillard’ın simülakr kuramı, Bourdieu’nün kültürel sermaye anlayışı, Turner’ın ritüel kavrayışı ve Walter Benjamin’in aura kavramı gibi kuramsal perspektifler aracılığıyla disiplinlerarası bir değerlendirme yapılmaktadır. Nitel araştırma yöntemleri kullanılarak, özellikle medya içerikleri ve güncel görsel örnekler üzerinden yapılan analizler, semânın anlam dünyasındaki dönüşümü gözler önüne sermektedir. Bulgular, semânın özgün manevi boyutunun giderek silikleştiğini ve onun piyasa ekonomisinin bir parçası hâline geldiğini ortaya koymaktadır. Böylece Mevlevî geleneği, sadece biçimsel değil, aynı zamanda özsel düzeyde de dönüşüme uğrayarak, modern kapitalist toplumun kültürel tüketim nesnelerinden biri hâline gelmektedir. Bu bağlamda makale, geleneksel ritüellerin sekülerleşme sürecindeki kırılmalarını ele alarak, kültürel mirasın korunması bağlamında eleştirel bir sorgulama sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Mevlevîlik, Semâ, Komodifikasyon, Desakralizasyon, Kültürel Yozlaşma, Ritüel, Sekülerleşme