Azerbaycan Âşık sanatında Sayat Nova’nın çalışmalarının incelenmesi

Özet

Kadim Doğu ile Batı arasında köprü rolünü oynayan Azerbaycan, stratejik açıdan güçlü komşularının dikkatini çekmekteydi. Doğal kaynaklarla zengin olan ülkemiz komşu ülkelerle kültürel ilişki kurmaktaydı. Aslında “İpek Yolu”nun Azerbaycan’dan geçmesi ve ülkemizin Batı ve Doğu ülkeleri ile karşılıklı ilişkileri, halkımızın kültürünün şekillenmesinde önemli role sahip olmuştur. Azerbaycan’da zaman zaman saz ve söz üstadları faaliyette bulunmuşlardır. Milli musikimiz olan muğamlar, tasnifler, âşık müziği ve folklor örnekleri Azerbaycan halkının milli servetidir. Âşık sanatı senkretik kadim bir sanat türüdür. Eski zamanlarda âşık ozan olarak isimlendirilirdi. Günümüzde ise âşık-müzik icracısı, şarkıcı, besteci, aktör, rakkas, bedii kıraat üstadı, şair, bilim adamı, destan söyleyen, komedyen ve eğitimcidir. Azerbaycan’da âşık okulu XVIII-XIX. yüzyıllarda gelişiminin doruğuna ulaşmıştır. Sonralar da âşık okulu gelişmeye devam etti. Birbirinden ilginç ve zeki aşıklar yetişti. Aşık Gurbani, Abbas Tufarganlı, Hasta Kasım,Valeh, Şemkirli Hüseyn, Alı, Alesker, Molla Cuma, Ağdabanlı Gurban, Hüseyn Bozalganlı, Mirze Bilal ve diğerleri Azerbaycan’ın sevilen âşıklarıdırlar. Takdim olunan makalede Azerbaycan âşıklarının musiki kültürünün gelişiminden bahsedilmektedir. Diğer halklar gibi Azerbaycan araştırmacıları da unutulmaya yüz tutmuş âşıklardan bahsetmişlerdir. Bu gibi üstatlardan biri da Sayat Nova’dır. Âşık Sayat Nova birkaç dilde yazmıştır. Onun koşmaları, tecnis ve şiirlerinin ekseriyeti Azerbaycan dilindeyken, Ermeni ve Gürcüce de besteler yapmıştır. Azerbaycan dilinde yazan ve konuşan Sayat Nova, 18-20’li yaşlarında iken yalnız bir dilde, birkaç yıl sonra Gürcüce, 30 yaşına ulaştıktan sonra ise Ermenice yazmaya başlamıştır. Şöyle ki onun bize kadar ulaşan koşmalarının ekseriyeti, yani 115 tanesi Azerbaycan, 60 tanesi Ermeni, 37 tanesi ise Gürcücedir. Gürcü yazar Zezva Medulaşvili, “Sayat Nova” kitabında söz konusu dönemin Tiflis Türkçesi, Tiflis Gürcü ve Ermeni şivelerini kaydetmiştir. Bu kitapta âşığın Azerbaycan dilinde 24 şiirinin çevirisi takdim edilmiştir. (Memmedoğlu, Seyyadın Nevesi Sayat-Nova). Makalede kullanılan kaynaklar birincil kaynaklardır. Bu makalede birkaç Azerbaycan âşığının yanı sıra Âşık Sayat Nova’nın hiçbir bilimsel yayında yayınlanmamış koşma ve şiirleri takdim edilmiştir. Kanaatimizce gelecekte saz sanatçısı Âşık Sayat’ın eserleri Azerbaycan müzikbilimcilerinin yanı sıra diğer sanat bilimciler tarafından daha derinden araştırılarak okurların hizmetine sunulacaktır.